Het Colosseum is een van de grootste prestaties van de Romeinse architectuur ooit gebouwd. Het is het grootste Romeinse amfitheater ter wereld en ondanks het feit dat het meerdere branden, aardbevingen en andere natuurrampen heeft doorstaan – evenals aanzienlijke mishandeling door de mens – staat het er nog steeds vandaag de dag.
De derde en vierde niveaus van de buitenmuur. Let op de decoratie bovenop de zuilen, weet je in welke stijl dat is?
De bouw van het Colosseum
Het Colosseum werd gebouwd tussen 70 en 80 AD onder keizers Vespasianus, Titus en Domitianus, de Flavische keizers. Vandaar de oorspronkelijke naam, het Amphitheatrum Flavium – het Flavische Amfitheater.
Het Colosseum kan worden gezien als een populistische onderneming van Vespasianus, die het in ieder geval gedeeltelijk liet bouwen om de gunst van een onrustige en ontevreden burgerij terug te winnen na de heerschappij van Nero. De planning begon in 70 AD en de bouw in 72, op de plaats van het kunstmatige meer dat Nero had aangelegd als onderdeel van de Domus Aurea.
Het meeste werk voor de bouw van het gebouw werd geleverd door Joodse slaven, die als krijgsgevangenen waren meegenomen na de eerste Joods-Romeinse oorlog.
Het gebouw had een ovale vorm en was opgesteld op een noordwest-zuidoost as, met een hoofdas van 189 meter en een kortere as van 156 meter. Ter referentie, dat is bijna twee keer zo lang en 1,5 keer zo breed als een modern voetbalveld.
Waarvan was het Colosseum gemaakt?
Het Colosseum werd gebouwd met naar schatting 100.000 kubieke meter travertijnsteen, plus een vergelijkbare hoeveelheid Romeins cement, bakstenen en tufsteenblokken. Travertijn is een soort kalksteen die zijn naam ontleent aan Tibur (bij het huidige Tivoli), waar het werd gewonnen.
Naast de verschillende soorten steen en cement werd naar schatting 300 ton ijzeren klemmen gebruikt om de grote blokken aan elkaar te binden. Deze klemmen werden in latere eeuwen geplunderd toen het Colosseum in verval raakte, waardoor er grote gaten in de muren van het gebouw zijn ontstaan die vandaag de dag nog steeds herkenbaar zijn.
De stijl van het Colosseum
Het Colosseum werd opgevat als een getuigenis van de macht van Rome. Ten tijde van de voltooiing was het het meest complexe door de mens gemaakte bouwwerk ter wereld en een van de grootste.
De travertijnsteen die als hoofdmateriaal voor de bouw werd gebruikt, was wit, en met een hoogte van bijna 50 meter (in een tijd waarin de meeste gebouwen slechts één verdieping hadden) en een voetafdruk van 6 hectare, zou het in de zon hebben geglansd en ontzag hebben ingeboezemd bij iedereen die het zag. Het effect op een oude Romein die het voor het eerst zag, zou hetzelfde zijn als staan aan de voet van het Empire State Building vandaag de dag.
Alle drie de belangrijkste architecturale orden van die tijd waren vertegenwoordigd:
- De zuilen op de begane grond waren uitgevoerd in de Toscaanse stijl, een Romeinse variant op de sobere Griekse Dorische stijl.
- De tweede verdieping had iets meer uitgebreide Ionische zuilen.
- De derde verdieping had de meer ingewikkelde en versierde Korinthische stijl.
Daarom nam het Colosseum, van beneden naar boven, toe in stilistische complexiteit. Elke halve zuil was het middelpunt van een boog, waarvan er in totaal 80 de buitenste omtrek van het gebouw vormden op de eerste drie verdiepingen. Deze waren het grootst op de begane grond, 4,2 meter breed en 7,05 meter hoog. Op de twee bovenste verdiepingen hadden ze dezelfde breedte maar waren iets korter, 6,45 meter hoog.
In tegenstelling tot de eerste drie verdiepingen, bestond de muur van de vierde verdieping niet uit bogen en zuilen, maar uit vlakke panelen, die dankzij recente schoonmaakwerkzaamheden versierd blijken te zijn met gravures en inlegwerk van azuriet en brons.
Het Colosseum had twee hoofdingangen: de noordwestelijke Porta Triumphalis, die zoals de naam al doet vermoeden de poort was die werd gebruikt voor triomftochten en waarlangs gladiatoren de arena betraden, en de zuidoostelijke Porta Libitinaria, genoemd naar de Romeinse godin van begrafenissen en begrafenis Libitina. Deze poort werd gebruikt om de lichamen van degenen die op het zand stierven te verwijderen.
De drie zuilenorden in de Romeinse architectuur.
Binnenkant van het Colosseum
Het meest onderscheidende kenmerk van het Colosseum was de arena waarop gladiatoren, gevangenen, veroordeelden en wilde dieren vochten en stierven.
- De arena was 83 meter lang en 48 meter breed.
- De vloer van de arena was gemaakt van houten panelen, bedekt met een laag zand die werd aangevoerd van de nabijgelegen Monte Mario-heuvel.
- Er waren veel valdeuren in de vloer, die werden gebruikt om elementen van het decor toe te voegen of te verwijderen en voor speciale effecten.
- Het was omringd door een 10 voet hoge muur die leidde naar de eerste zitrijen.
De muur van de arena was gemaakt van rode en zwarte stenen blokken, wat een sterk contrast vormde met de rest van het gebouw, dat intens wit was, en het spiegelde wat er op de arena gebeurde.
Rondom de arena lagen de terrassen of tribunes, gezamenlijk bekend als de cavea. De cavea was verdeeld in drie niveaus die de sociale lagen van de Romeinse samenleving weerspiegelden.
Van onder naar boven: het podium, gradatio en de porticus. De zitplaatsen dichtst bij de arena, het podium, waren gereserveerd voor Romeinen van de hoogste status, zoals senatoren en hooggeplaatste functionarissen. Hoe hoger je in de cavea kwam, hoe lager de sociale status van de mensen die je tegenkwam, waarbij het bovenste niveau nog steeds werd ingenomen door Romeinse burgers, maar door degenen die arm waren.
De zitplaatsen waren gemaakt van travertijnsteen, en elke zitplaats was ongeveer 40 centimeter breed. De rijkere aanwezigen brachten kussens mee om op hun zitplaatsen te leggen. Er wordt aangenomen dat het Colosseum plaats kon bieden aan wel 80.000 toeschouwers.
De cavea was ook horizontaal verdeeld door toegangen voor het publiek; scalaria, trappen, die naar de tribunes leidden, en vomitoria, doorgangen die naar buiten leidden. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, waren de vomitoria geen ruimtes om te braken. De naam verwijst naar de handeling waarbij mensen, toeschouwers, uit een locatie worden gespuwd — maar niet de inhoud van hun maag.
Het Colosseum underground
Hoewel het meest onderscheidende kenmerk van het Colosseum de arena was, was het belangrijkste de hypogeum, het ondergrondse gebied.
- De hypogeum was een netwerk van tunnels en kamers verdeeld over twee niveaus waar gladiatoren en dieren werden gehouden voordat ze in de arena verschenen.
- Het maakte geen deel uit van het oorspronkelijke ontwerp zoals bedacht door Vespasianus en zijn zoon Titus. Het werd toegevoegd nadat het gebouw al was ingewijd in 80 AD op bevel van hun opvolger, keizer Domitianus.
- 80 verticale schachten verbonden de hypogeum met de arena erboven. Gladiatoren en dieren konden via deze schachten de arena betreden.
- Sommige van deze schachten waren voorzien van een systeem van grote bewegende platforms, genaamd hegmata. Deze werden gebruikt om grote dieren, zoals olifanten, op en neer te verplaatsen.
- De hypogeum was verbonden met de buitenwereld via een netwerk van ondergrondse tunnels, zoals naar de gladiatorenkazerne en naar nabijgelegen stallen waar dieren werden gehouden.
- Het Colosseum had een privétoegangstunnel voor de keizer, zodat hij veilig het gebouw kon betreden en verlaten, waarbij hij de grote menigte vermeed.
- Met de bouw van de hypogeum werd het onmogelijk om de arena te overspoelen en daarom om naumachia (gesimuleerde zeeslagen) in het Colosseum te houden. Twee daarvan werden gehouden voordat het werd gebouwd.
Het doolhof van kamers en gangen van de hypogeum is nu blootgelegd en kan van bovenaf worden bekeken, en bezocht worden tijdens rondleidingen door het Colosseum.