Misschien is er geen figuur uit het oude Rome zo beroemd als de gladiator – een krijger van de arena die op leven en dood vocht tegen beesten, criminelen en andere gladiatoren, voor het vermaak van de Romeinse samenleving.
Gladiatoren zijn sterk gemythologiseerde figuren geworden, mede dankzij beroemde fictiewerken zoals de film Gladiator, geregisseerd door Ridley Scott en met Russell Crowe in de hoofdrol, of de klassieke film Spartacus. Maar hoe waren ze echt?
Pollice Verso, Met een gedraaide duim, door Jean-Léon Gérôme.
Wie waren de Romeinse gladiatoren?
De meeste Romeinse gladiatoren waren in feite slaven, en als zodanig hadden ze geen rechten in de Romeinse samenleving en werden ze nauwelijks als mensen beschouwd. Voor elk episch verhaal van een gladiator die een legende van de arena werd en roem en vrijheid won, stierven er duizenden anoniem in het zand.
Ze leidden gewelddadige, gevaarlijke levens en waren onderhevig aan de grillen van hun superieuren. Sommigen slaagden erin deze omstandigheden te overwinnen en werden beroemdheden, maar zij vormden een zeer kleine minderheid.
Soorten gladiatoren
Er waren meer dan twee dozijn verschillende soorten gladiatoren, die van elkaar te onderscheiden waren door de wapens die ze gebruikten, de uitrusting die ze droegen, de vechtstijlen die ze toepasten, en de evenementen waarop ze vochten. Hieronder vind je een lijst van de meest herkenbare:
- Murmillo, zwaar gepantserde gladiatoren die een groot, ovaal schild en een zwaard genaamd een gladius gebruikten. Hun meest onderscheidende kenmerk was de helm die volledig bedekte en versierd was met een visvormige kam.
- Thraxes, die vergelijkbare bepantsering droegen als de Murmillo, maar een kleiner, rechthoekig schild en een gebogen Thracisch zwaard gebruikten. Hun helm bedekte ook het hele hoofd, maar was versierd met een griffioen in plaats van een vis.
- Retiarius, de beroemde gladiatoren die een groot net en een drietand gebruikten. Ze droegen lichtere bepantsering en hadden geen schild. Ze vochten door te proberen hun tegenstanders onder hun net te vangen en hen te steken met hun drietand.
- Essedarius, gladiatoren te paard. Er is weinig informatie over hen, behalve dat ze vochten op strijdwagens.
- Hoplomachus, wat in het Grieks ‘gewapende strijder’ betekent, waren gladiatoren die een werpspeer, een kort zwaard en een klein, rond schild droegen, en een helm met een pluim.
Een retiarius vecht tegen een secutor, terwijl de scheidsrechters het duel bewaken.
Waren er vrouwelijke gladiatoren?
Er waren vrouwelijke gladiatoren, hoewel ze een zeer kleine minderheid vormden. Volgens geschriften uit die tijd werden ze blijkbaar gezien als een curiositeit en een eigenaardig vermaak, meer dan als een reguliere soort gladiator.
Gladiatortraining
Gladiatoren behoorden tot de infame klasse, de beruchte klasse, en als zodanig waren hun levens verbeurd en eigendom van hun meesters. Gladiatorscholen waren ongelooflijk streng, en de training die ze gaven was hard. Archeologisch bewijs suggereert dat gladiatoren als straf voor wangedrag gedood konden worden.
In school trainden gladiatoren waarschijnlijk onder een meester die een expert was in hun specifieke vechtstijl, en alle verschillende groepen werden van elkaar gescheiden gehouden, mogelijk om conflicten te voorkomen tussen strijders die elkaar later in de arena zouden ontmoeten.
Bij het betreden van de gladiatorschool (degene die niet als straf waren veroordeeld) tekenden gladiatoren een contract waarin het type strijder werd vastgelegd dat ze zouden worden, hoe vaak ze per jaar zouden vechten, en gaven ze zichzelf als eigendom over aan hun meester.
Beroemde gladiatoren
De meeste gladiatoren leefden en stierven anoniem, maar een paar werden populaire beroemdheden en hun namen zijn tot op de dag van vandaag bekend.
- Crixus was een Gallische slaaf en gladiator die uit gevangenschap ontsnapte en een van de leiders werd van het rebellenleger tijdens de Derde Slavenoorlog, tussen slaven en de Romeinse republiek.
- Keizer Commodus, gespeeld door Joaquin Phoenix in de film Gladiator, was een bekende fan van gladiatorengevechten en trad zelf vaak de arena binnen. Hij stond echter bekend als een wrede vechter die zijn positie gebruikte om gevechten op te zetten tegen gehandicapte tegenstanders die geen kans hadden om terug te vechten, en die hij vaak sadistisch verminkte en doodde. Dit leverde hem grote vijandschap op en wordt gezegd dat het bijdroeg aan zijn uiteindelijke moord.
- Priscus en Verus waren een paar gladiatoren die de eer hadden om tegen elkaar te vechten bij de inauguratie van het Flavische Amfitheater. Er wordt gezegd dat ze na urenlang vechten besloten om het gevecht te beëindigen in een gelijkspel, waarop keizer Titus hen de rudis schonk, waardoor ze vrije mannen werden.
- Spiculus was een rockster in de gladiatorenwereld. Hij was een favoriet van de bloedige keizer Nero, die hem met geschenken overlaadde. Toen Nero werd afgezet, riep hij Spiculus op omdat hij door zijn handen wilde sterven, maar Spiculus reageerde niet op het verzoek van de voormalige keizer en Nero was gedwongen zelfmoord te plegen.
Was Spartacus een echt persoon?
Spartacus is zonder twijfel de meest beroemde gladiator van het Romeinse rijk, en hij was inderdaad een echt persoon. Hij was een Thracische soldaat of huurling die als slaaf werd verkocht en toen gladiator werd. Hij was een van de leiders van een opstand in de gladiatorschool van Capua, die eindigde met 70 ontsnapte gladiatoren.
Na hun ontsnapping en enkele daaropvolgende schermutselingen met het Romeinse leger, die de gladiatoren wonnen, groeiden hun aantallen totdat ze een leger van tienduizenden vormden. Spartacus leidde dit rebellenleger van slaven in wat bekend werd als de Derde Slavenoorlog, totdat zijn troepen werden verslagen en hij vermoedelijk in 71 v.Chr. werd gedood.
Tod des Spartacus, De dood van Spartacus, door Hermann Vogel.
Gladiatorenspelen
Meestal vochten gladiatoren één-op-één en werden ze gekoppeld aan verschillende typen die als complementair werden beschouwd. Murmillos vochten vaak tegen Thraciërs, evenals tegen Hoplomachus en Retiarius. Retiarius (net- en drietanddragers) namen het meestal op tegen gladiatoren met meer conventionele wapens.
De gevechten waren zeer georganiseerd en werden gemonitord door scheidsrechters. Niet alle gevechten eindigden met de dood. Vaak eindigde een gevecht zonder dat een van de vechters stierf – de reden hiervoor was heel simpel: het trainen en onderhouden van een stal met gladiatoren was duur, dus hun eigenaren wilden dat ze zo lang mogelijk in leven bleven. In de vroege jaren van het Colosseum waren er meer gevechten tot de dood, maar naarmate de tijd vorderde werden de wedstrijden minder dodelijk, omdat het vervangen van dode gladiatoren kostbaar was.
Er waren andere soorten gewelddadig vermaak die populair waren in het oude Rome, die vaak in verband zijn gebracht met gladiatoren, maar die in feite los stonden van hen.
Welke dieren vochten de Romeinse gladiatoren?
Dat gladiatoren vochten tegen beesten is een veelvoorkomend misverstand. Gladiatorengevechten waren streng gereglementeerd en georganiseerd, en gladiatoren vochten alleen tegen andere menselijke vechters. Wilde dieren verschenen wel in de arena, maar meestal als onderdeel van de damnatio ad bestias, wat letterlijk ‘veroordeling tot de beesten’ betekent. Hierin werden criminelen en krijgsgevangenen publiekelijk geëxecuteerd door de klauwen en tanden van wilde dieren, of als onderdeel van opgezette jachten door professionele jagers. Er was één type strijder dat wel tegen wilde dieren vocht, de bestiarus, maar hij werd niet beschouwd als een gladiator in dezelfde zin als de anderen.
Geënsceneerde zeeslagen, de Naumachia
Naumachia, geënsceneerde zeeslagen met echte schepen en vechters, waren waarschijnlijk de meest spectaculaire van alle Romeinse bloedspelen. In tegenstelling tot gladiatorengevechten, die enigszins regelmatig plaatsvonden in de arena’s van veel grote steden, waren naumachia voorbehouden aan speciale gelegenheden, zoals de herdenking van Julius Caesar’s triomf in 46 v.Chr. Deelnemers waren vaak krijgsgevangenen of veroordeelde criminelen, en de gevechten waren veel bloederiger dan gladiatorengevechten en de sterftecijfers veel hoger.
Naumachia vonden meestal plaats in speciaal gebouwde arena’s, grote kanalen of kunstmatige meren die speciaal voor dit doel werden gegraven, maar soms werden ze gehouden in conventionele Romeinse amfitheaters. Het is bekend dat het Romeinse Colosseum twee van dergelijke gevechten heeft gehouden, kort na de inhuldiging.
La Naumachia, door Ulpiano Checa